027 – Schematy podatkowe przed Trybunałem Sprawiedliwości

Dzisiejszy odcinek poświęcam ponownie schematom podatkowym. 

Belgijski Trybunał Konstytucyjny zadał Trybunałowi Sprawiedliwości UE pytanie prejudycjalne, w którym zapytał o ocenę zgodności dyrektywy DAC6 dotyczącej właśnie raportowania schematów podatkowych (MDR) z Kartą Praw Podstawowych. To istotna wiadomość z perspektywy także polskich regulacji w tym zakresie.

Przy okazji zachęcam do pobrania bezpłatnego poradnika w formie e-booka, w którym na przykładzie 5 najczęstszych schematów podatkowych tłumaczymy, w jaki sposób optymalnie podejść do tematu raportowania schematów podatkowych.

Dziś w Podcaście usłyszysz m.in. o tym:

• czy TSUE zakwestionuje przepisy o schematach podatkowych?
• czy pytanie prejudycjalne zadane przez belgijski TK to początek końca tych regulacji?
• jaka przyszłość czeka schematy podatkowe?

NOTATKI

TRANSKRYPCJA

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej zakwestionuje przepisy o schematach podatkowych. Czy pytanie prejudycjalne zadane przez belgijski Trybunał Konstytucyjny to początek końca tych regulacji? Jaka w ogóle przyszłość czeka schematy podatkowe?

Cześć. Witam cię w 27. odcinku podcastu Dzień Dobry Podatki, w którym razem z moimi gośćmi, ekspertami podatkowymi, rozmawiamy o najważniejszych problemach podatkowych. Nazywam się Michał Wilk i jestem doradcą podatkowym, partnerem w kancelarii prawnopodatkowej Gardens Tax& Legal. Jestem także wykładowcą akademickim na Uniwersytecie Łódzkim.

Dziś wracam do tematu schematów podatkowych. Bardzo gorącego i kontrowersyjnego tematu. Mówiłem już o tych regulacjach w 11. odcinku podcastu, zachęcam do przesłuchania tego nagrania. Sytuacja na dziś jest bardzo dynamiczna, pytanie, gdzie jesteśmy.

Od 1 stycznia 2019 roku obowiązują w Polsce przepisy o raportowaniu czy zgłaszaniu schematów podatkowych. Nie bójmy się tego powiedzieć: koszmarne przepisy, zarówno z punktu widzenia tego, jak zostały napisane, stylu i procedury ich uchwalenia, jak i konsekwencji, które wprowadzają dla podatnika, dla doradców podatkowych i w ogóle dla systemu podatkowego.

Przepisy te wprowadziły mnóstwo trudnych do realizacji obowiązków, tak jak powiedziałem, zarówno obowiązków nakładanych na podatnika, jak i na jego doradców. I nie tylko, bo także na notariuszy, na księgowych, na biegłych rewidentów, na całe grono podmiotów zaangażowanych w obsługę prawnopodatkową. Przepisy, które zawierają bardzo dużo niejasnych definicji i wprowadzają obowiązki, które są obwarowane naprawdę drakońskimi karami. Niedługo po wejściu w życie regulacji w zakresie raportowania schematów podatkowych minister finansów wydał objaśnienia, które czekają cały czas na objaśnienie, ponieważ ministerstwo zapowiedziało również aktualizację czy uzupełnienie rozwinięcia tych objaśnień.

Niedługo po wejściu w życie regulacji w zakresie raportowania schematów podatkowych minister finansów wydał objaśnienia, które czekają cały czas na objaśnienie

Sytuację, w której aktualnie jesteśmy, kształtuje także wniosek złożony przez Krajową Radę Doradców Podatkowych o zbadanie zgodności z konstytucją przepisów o MBR przez Trybunał Konstytucyjny. Wniosek czy sprawa ta została już przekazana do merytorycznego rozpoznania. Jesteśmy także, przypomnę, w okresie zawieszenia terminów na raportowanie schematów podatkowych, ale schematów podatkowych krajowych i jednocześnie niedawno odwieszono termin raportowania schematów transgranicznych.

Dziś powiem o kolejnej cegiełce, która może uruchomić całą lawinę zdarzeń, która będzie miała wpływ, może mieć wpływ na przyszłość schematów podatkowych w Polsce i w ogóle w Unii Europejskiej. Mianowicie o belgijskim pytaniu prejudycjalnym do Trybunału Sprawiedliwości.

Zanim jednak zaczniemy, mam dla ciebie prezent. Wspólnie z Jakubem Wirskim przygotowaliśmy kompleksowy poradnik w formie e-booka pod tytułem Czym jest schemat podatkowy. Jest to kompletna wiedza potrzebna do identyfikacji schematu podatkowego. Na razie udostępniamy go bezpłatnie pod adresem MDR.dziendobrypodatki.pl. Link znajduje się oczywiście w opisie do tego odcinka. Gorąco zachęcam do zapoznania się z tą publikacją.

Ta cegiełka, o której powiedziałem, która może uruchomić całą lawinę zdarzeń w najbliższej przyszłości, to pytanie prejudycjalne zadane przez belgijski Trybunał Konstytucyjny w sprawie belgijskich przepisów implementujących dyrektywę o schematach podatkowych, tzw. dyrektywę DAC6. Sprawa znalazła się w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej w związku z pytaniem Trybunału Konstytucyjnego, a Trybunał Konstytucyjny Belgii zajął się sprawą na wniosek prawników belgijskich, a konkretnie Flamandzkiej Rady Adwokackiej i Belgijskiego Stowarzyszenia Prawników Podatkowych. Jak można się domyślać, sprawa dotyczy przede wszystkim zakresu tajemnicy zawodów zaufania publicznego, a raczej zgodności przepisów o raportowaniu schematów podatkowych akurat z Kartą Praw Podstawowych, właśnie w kontekście naruszenia tajemnicy zawodów zaufania publicznego.

O co tutaj dokładnie chodzi? Sprawa jest dość specyficzna i dotyczy bezpośrednio wąskiego obszaru, wąskiego wycinka dyrektywy i w ogóle całego systemu raportowania schematów podatkowych. Otóż zgodnie z dyrektywą schemat podatkowy ma obowiązek zgłosić tzw. pośrednik, w Polsce jest to promotor bądź wspomagający. Myśmy podzielili tę kategorię, tę grupę pośredników, którzy pomagają podatnikowi na dwie podgrupy: na promotorów i wspomagających. Na gruncie dyrektywy są to po prostu pośrednicy.

Zgodnie z dyrektywą schemat podatkowy ma obowiązek zgłosić tzw. pośrednik, w Polsce jest to promotor bądź wspomagający

Dyrektywa zaznacza jednak w artykule 2, że państwa członkowskie mogą umożliwić pośrednikom, czyli u nas promotorom czy wspomagającym, zwolnienie się z obowiązku raportowania schematu podatkowego, jeżeli to zgłoszenie schematu wiązałoby się z naruszeniem tajemnicy zawodowej, która dotyczy właśnie pośredników. W takim wypadku dyrektywa mówi, że państwo członkowskie powinno przyjąć niezbędne środki w celu zobowiązania właśnie pośredników do bezzwłocznego powiadomienia każdego innego pośrednika, który jest, można powiedzieć, zaangażowany w tę sprawę lub – w przypadku braku pośrednika – oczywiście podatnika o tym, że ten podatnik czy ci pośrednicy mają obowiązek zgłoszenia tego schematu podatkowego, którego dany pośrednik objęty tajemnicą nie zgłasza, bo jest objęty tajemnicą zawodową zawodów zaufania publicznego. Sprawa, co ciekawe, de facto dotyczy nie tyle zgodności prawa belgijskiego z prawem unijnym, ale zgodności dyrektywy o schematach podatkowych wprowadzających obowiązek raportowania schematów podatkowych głównie z Kartą Praw Podstawowych.

Co podnoszą belgijscy prawnicy, którzy sformułowali ten wniosek do swojego Trybunału Konstytucyjnego? Otóż mówią oni, że to poinformowanie pozostałych pośredników stanowiłoby naruszenie tajemnicy zawodów zaufania publicznego, bo ja rzeczywiście nie zgłaszam schematu do organów podatkowych, ale muszę poinformować innych pośredników. Mówią też o tym, że zniesienie czy ograniczenie tajemnicy zawodów zaufania publicznego jest możliwe tylko wtedy, kiedy jest uzasadnione nadrzędnymi względami interesu publicznego i gdy jest oczywiście ściśle proporcjonalne.

W Polsce mamy podobną zasadę, która obliguje promotora objętego obowiązkiem zachowania tajemnicy zawodów zaufania publicznego do poinformowania podatnika i innych znanych mu promotorów o tym, że dany promotor nie przekaże informacji do organów podatkowych i w związku z tym taki obowiązek ciąży na podatniku i na innych promotorach. Mamy taką zasadę, bo ona właśnie wynika z dyrektywy.

Zniesienie czy ograniczenie tajemnicy zawodów zaufania publicznego jest możliwe tylko wtedy, kiedy jest uzasadnione nadrzędnymi względami interesu publicznego i gdy jest oczywiście ściśle proporcjonalne

Problematyka tego pytania prejudycjalnego dotyczy, wydawałoby się, dość wąskiego zagadnienia, tak naprawdę jednego z wymogów, z elementów systemu raportowania schematów podatkowych. Mimo wszystko uważam, że ta sprawa ma potencjalnie, może mieć bardzo istotne znaczenie dla przyszłości systemu raportowania schematów podatkowych. Kluczowe jest to, że mam nadzieję, że Trybunał dokona w ogóle oceny przepisów o raportowaniu schematów podatkowych, w kontekście chociażby Karty Praw Podstawowych. Pokusi się przy tym o analizę proporcjonalności tych przepisów i różnego rodzaju obowiązków, które z nich wynikają. Należy się spodziewać, że przede wszystkim dokona analizy proporcjonalności zasady, która mówi o tym, że promotor objęty tajemnicą zawodową informuje innych promotorów, że powinni zgłosić schemat podatkowy danego podatnika.

Już chociażby to będzie wymagało od Trybunału Sprawiedliwości pokazania nam, w jaki sposób działa tutaj zasada proporcjonalności. Mamy wiele zastrzeżeń do polskiej ustawy i można by je tutaj mnożyć. W 11. odcinku podcastu, o którym już mówiłem, opowiadałem o tych różnych zastrzeżeniach. Są one aktualne w dużej części również względem samej dyrektywy. Nie tyle nasz pomysł na raportowanie schematów podatkowych jest chybiony, chociaż rzeczywiście można mieć bardzo dużo zastrzeżeń do polskiej ustawy, tak jak powiedziałem, w ogóle sam pomysł na to, żeby podatnicy się samooskarżali i dodatkowo ich doradcy im w tym pomagali, jest po prostu chybiony. Zdecydowanie chybiony.

Sam pomysł na to, żeby podatnicy się samooskarżali i dodatkowo ich doradcy im w tym pomagali, jest po prostu chybiony. Zdecydowanie chybiony

Podstawowym zarzutem, który sformułowałbym względem tych regulacji, jest właśnie brak proporcjonalności, bo obowiązek zgłaszania schematów narusza szereg praw i wolności jest oczywisty i nie byłoby w tym dużo złego. Jakich praw i jakich wolności? Prawo do poszanowania życia prywatnego, do poufności komunikacji z prawnikiem, oczywiście sam obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej, nawet swobodę przedsiębiorczości i wreszcie prawo do nieoskarżania samego siebie.

Pytanie, czy można te prawa i wolności ograniczać? Powiem tak: co do zasady, oczywiście z różnymi szczegółowymi wątpliwościami, co chciałbym tu zostawić, tak. Ale tylko wtedy, tylko pod takim warunkiem, gdy za tym ograniczeniem stoją poważne wartości, np. walka z terroryzmem.

W kontekście ograniczenia tajemnicy zawodowej w Polsce mamy potrzebę postępowania karnego, ale pod bardzo ściśle określonymi warunkami, chodzi przede wszystkim o proporcjonalność. Zasada proporcjonalności jest tu absolutnie kluczowa. Obejmuje ona kryterium oceny danej regulacji, która sprowadza się do tego, że nie tylko dane przepisy muszą być skuteczne, żeby osiągnąć pewne cele, ale nie powinny wychodzić ponad to, co jest konieczne do osiągnięcia tych celów. A wartości, które stoją za naruszeniem pewnych praw i wolności, powinny być odpowiednio istotne, mieć odpowiednio dużą wagę w stosunku do praw i wolności, które się narusza.

O co chodzi przy schematach podatkowych? Chodzi o zbieranie informacji, ale – uwaga – nie tylko o schematach unikania opodatkowania w Polsce. Nawet nie tylko o schematach transgranicznego unikania opodatkowania, a przecież o to chodziło w dyrektywie i w planie BEPS, który to wszystko zapoczątkował, ale o mnóstwie innych działań. Raportujemy chociażby wypłatę dywidendy, która, co do zasady oczywiście, nie ma nic wspólnego z unikaniem opodatkowania.

Wedle jednej z koncepcji z przepisów o raportowaniu schematów podatkowych można wyczytać, że powinno się raportować również ulgi i zwolnienia. Ministerstwo Finansów w objaśnieniach wprost mówi o tym, że takie dane są potrzebne do celów statystycznych, co jest skrajnie nieproporcjonalne. Tym bardziej, że mamy drakońskie kary za niewywiązywanie się z obowiązków raportowania.

Mamy bardzo niejasne przepisy. Tak naprawdę nie wiemy do końca, co jest schematem podatkowym i w jaki sposób mamy raportować schematy podatkowe. Wreszcie przepisy te prowadzą do naruszenia tajemnicy zawodów zaufania publicznego.

Mamy bardzo niejasne przepisy. Tak naprawdę nie wiemy do końca, co jest schematem podatkowym i w jaki sposób mamy raportować schematy podatkowe

Dodatkowo jeszcze powiem tak: wymagać od podatnika samooskarżania się to jedno, zaraz powiem o tym kilka słów, a od promotora, który wymyślił pewne rozwiązanie, to drugie. Przepisy wymagają raportowania również od wspomagającego, od księgowego, który ujmuje w księgach dane zdarzenie, od notariusza, który pod pewnymi warunkami, o których tutaj szczegółowo nie będę mówił, sporządza akt notarialny, od prawnika, który np. opiniuje daną koncepcję restrukturyzacyjną z prawnego punktu widzenia czy od doradcy podatkowego, który mówi o tym, jakie będą skutki podatkowe. To idzie, to poszło zdecydowanie, zdecydowanie za daleko.

Wracając jeszcze do tego prawa do nieoskarżania samego siebie, zwrócę uwagę na bardzo ciekawy, bardzo świeży wyrok Trybunału Sprawiedliwości, konkretnie orzeczenie z 2 lutego 2021 roku w sprawie o sygnaturze C- 481/19. W tymże wyroku Trybunał skonkludował, że w świetle Karty Praw Podstawowych osoby fizyczne nie powinny być karane za odmowę udzielenia organowi odpowiedzi, które to odpowiedzi mogłyby prowadzić do pociągnięcia tej osoby do odpowiedzialności za czyn niedozwolony, zagrożony sankcjami administracyjnymi, karnymi mającymi charakter odpowiedzialności karnej.

Oczywiście sprawa nie dotyczy schematów podatkowych, ona dotyczy innego obszaru prawa, systemu prawa. Bardzo kontrowersyjne byłoby uznanie, chociaż takie poglądy też się pojawiają, że dotyczy unikania opodatkowania. Powtarzam, unikanie opodatkowania – nie oszustwa podatkowe czy uchylanie się od opodatkowania – można karać. Może się tutaj pojawić prawo karne, prawo karne skarbowe, ale zostawiając na chwilę te wątpliwości myślę, że można zgodzić się z tym, że w prawie do nieoskarżania samego siebie coś jest i schematy podatkowe dość mocno tutaj ingerują właśnie w to prawo. Będę oczywiście monitorował ten temat.

Póki co zachęcam jeszcze raz do pobrania e-booka na stronie MDR.dziendobrypodatki.pl. I do usłyszenia w kolejnych odcinkach. Na pewno do tematu raportowania schematów podatkowych jeszcze wrócimy. Dziękuję bardzo za uwagę. Do widzenia. Cześć.