038 – Przedawnienie a KKS – mamy uchwałę NSA – Alicja Sarna

TRANSKRYPCJA

Michał Wilk: Dzień dobry Alicjo.

Alicja Sarna: Dzień dobry Michale.

MW: Właśnie wracasz z Naczelnego Sądu Administracyjnego. Byłaś w sądzie, w bardzo ciekawej sprawie, powiedz jakie masz wieści dla nas?

AS: Doskonałe. Czekaliśmy na to od bardzo dawna, tzn. uchwała dotycząca tego, czy sądy administracyjne są uprawnione, a może nawet zobowiązane do tego, żeby weryfikować, czy na skutek instrumentalnego wszczęcia postępowania karnego skarbowego doszło, czy nie doszło do zawieszenia biegu terminu przedawnienia. Naczelny Sąd Administracyjny wydał uchwałę, w której stwierdził, że – skracając całą jej oficjalną tezę – obowiązkiem i uprawnieniem sądu administracyjnego jest weryfikowanie, czy doszło do zawieszenia biegu terminu przedawnienia.

MW: Dlaczego akurat ten element jest tak ważny w praktyce?

AS: Michale, rozmawialiśmy już na ten temat, odsyłam tutaj do naszego pierwszego spotkania w ramach Dzień Dobry Podatki, ale oboje doskonale wiemy, jak zresztą wszyscy nasi koledzy doradcy podatkowi zajmujący się postępowaniami podatkowymi, że czymś normalnym, a właściwie nienormalnym, ale nagminnym, jest wszczynanie postępowań karnych skarbowych tuż przed upływem terminu przedawnienia, tylko po to, żeby do tego przedawnienia nie doszło i dzisiaj Naczelny Sąd Administracyjny powiedział, że takie działanie jest: A – nieprawidłowe, B – może być weryfikowane, może być sprawdzane przez sądy administracyjne w ramach kontroli decyzji wymiarowych. To jest uchwała, na którą czekaliśmy od lat.

MW: Tak, bo tutaj zazębiają się tak naprawdę dwie procedury, Ordynacja podatkowa i to, kiedy dochodzi do zawieszenia biegu terminu przedawnienia. Przepis mówi o wszczęciu postępowania karnego skarbowego i zazębia się to z procedurą karną, z kodeksem karnym skarbowym i procedurą, która te postępowania karnoskarbowe reguluje. Bo mamy już karnoskarbowe przesłanki do wszczęcia tego postępowania. Jak rozumiem, problem był taki, czy sąd administracyjny, który kontroluje legalność działania administracji, może kontrolować legalność działania tej administracji, w sferze karnej czy w sferze karnoskarbowej, zgadza się?

AS: Tak, ale tu bardzo trafnie w ustnych motywach uchwały zostało wskazane, że na skutek wprowadzenia tej przesłanki, z prawa karnego skarbowego do prawa podatkowego nastąpiło recypowanie tej instytucji i w związku z tym jest to element sprawy podatkowej. Kilka fajnych, przepraszam za kolokwializm, dla mnie, takich bardzo budujących i bardzo cieszących mnie tez, które padły w tych ustnych motywach, jest takich, że NSA odwołał się do zasad wynikających z orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, zasad dotyczących stanowienia przepisów o przedawnieniu, podkreślając, że owszem, nie jest to prawo podmiotowe, przedawnienie nie jest prawem podmiotowym, ale same te przepisy muszą być stanowione w taki sposób, aby to przedawnienie nie było iluzoryczne.

NSA powiedział, że także stosowanie przedawnienia, przepisów o przedawnieniu, musi być dokonywane z uwzględnieniem dokładnie tych samych zasad konstytucyjnych, biorąc pod uwagę gwarancyjną funkcję przedawnienia. Jak wiesz, uśmiecham się, bo jest to teza, którą głosiłam od lat i którą zresztą nie tylko ja, wielu naszych kolegów doradców podatkowych tak wyrażało i bardzo właśnie czekaliśmy na tę uchwałę. Wykładnia przepisów musi uwzględniać zasady konstytucyjne, musi uwzględniać gwarancyjną funkcję przedawnienia, co oznacza, że nie można pomijać tego, czy w danej konkretnej sprawie, organy nadużyły, czy nie nadużyły prawa, prawa podatkowego, bo oczywiście tylko ten aspekt będą weryfikowały sądy administracyjne. 

Padły pewne sformułowania dotyczące tego, jak ta ocena może być dokonywana. Czy na przykład, w ogóle cokolwiek działo się w postępowaniu karnym skarbowym, czy postępowanie karne skarbowe zostało wszczęte tuż przed upływem biegu terminu przedawnienia, ale co istotne, Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że to organy muszą, uzasadniając swoje decyzje, wykazać, że nie było instrumentalnego wszczęcia, że nie mogą tak jak to teraz, ograniczyć się do stwierdzenia, że możemy wydać decyzję bo zostało wszczęte postępowanie karne skarbowe, a więc nie doszło do przedawnienia zobowiązania podatkowego, tylko muszą udowodnić, wykazać, pokazać, uzasadnić to, że te ich działania nie miały takiego pozorowanego charakteru. To, co wskazał również sąd pokazując, czy uzasadniając zmianę swojego podejścia, bo jednak jak popatrzymy na dotychczasowe orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego, to było tylko kilka tych korzystnych wyroków dla podatników, Sąd wskazał, że w momencie, w którym obserwuje nadużycie instrumentalne i systemowe nadużywanie prawa przez organy podatkowe jest obowiązany się temu przeciwstawić.

MW: To ważna teza, szersza również.

AS: Teza ogromnie istotna, ja mam nadzieję, że to wszystko znajdzie się w uzasadnieniu pisemnym, kiedy ono zostanie opublikowane. Mam nadzieję, że nie będziemy czekać kilku miesięcy, tylko może kilka dni, a najwyżej kilka tygodni.

MW: Jakie twoim zdaniem w praktyce to orzeczenie, ta uchwała, będzie miało skutki? Bo, z jednej strony tak jak powiedziałaś, te tezy już się wcześniej pojawiały w orzecznictwie, choć nie można powiedzieć, że były to poglądy dominujące, więc na pewno można powiedzieć tutaj o scementowaniu, czy przypieczętowaniu pewnej zmiany, czy pewnej tendencji, jeśli można tak to oceniać. Natomiast, jak to się przełoży na postępowania podatkowe, postępowania również sądowo administracyjne? Wydaje się, że instrumentalne może być nie tylko wszczęcie postępowania karnego skarbowego, ale także można instrumentalnie postawić komuś zarzuty i także można instrumentalnie przesłuchać świadków.

Jak ci się wydaje, czy organy podatkowe, czy właściwie sądy administracyjne, z jednej strony zapytam, czy będą zobowiązane, z drugiej strony zapytam, czy twoim zdaniem będą w praktyce chciały iść z tą oceną dalej, bo jedna rzecz to jest oceniać samo wszczęcie, druga rzecz zbadać co się tam działo później. Naturalną reakcją, jeżeli mówimy o pewnych patologiach, ale takie jest życie i mówimy tutaj o czymś, co wyrosło z pewnej patologii przecież, to naturalną reakcją na taką uchwałę byłoby, no dobrze, to zróbmy w tym postępowaniu karnym skarbowym coś więcej niż tylko wszczęcie, skoro nie dają nam zawiesić tylko samym wszczęciem, więc postawmy zarzuty i na wszelki wypadek jeszcze przesłuchajmy trzech świadków.

AS: Wydaje mi się, ale to oczywiście będziemy mogli powiedzieć dopiero jak pojawi się praktyka i jak przeanalizujemy to pisemne uzasadnienie, ale wydaje mi się, że z tego co zostało powiedziane wynika, że sąd ma obowiązek sprawdzenia, czy nie doszło do nadużycia prawa. I nie odebrałam, nie wydaje mi się, żebyśmy to nadużycie prawa rozumieli tylko tak, że patrzymy na samo wszczęcie, tylko po prostu patrzymy na zachowanie organu, patrzymy na to, czy np. nie zaproszono kogoś do urzędu na 29 grudnia tylko po to, żeby postawić mu zarzuty, tak, żeby chociaż te zarzuty były postawione.

Więc wydaje mi się, że możemy oczekiwać tego, że sądy administracyjne będą szły głębiej. Ja przynajmniej tego oczekuję.

Co teraz się będzie działo? Zakładam, że wszystkie te sprawy, w których takie zarzuty były podnoszone, albo z NSA wrócą do pierwszej instancji, albo zostaną uchylone przez WSA, ponieważ zapewne w decyzjach nie ma tych przesłanek. Bo tak jak mówiłam, mamy tę tendencję, czy tę praktykę pisania: „dnia tego i tego wszczęto postępowanie w sprawie, dnia tego i tego doręczono zawiadomienie” – kropka. Czy w związku z tym należy uzupełnić skargi i pokazać tę pozorność działania? A jeśli to było już w skardze napisane, jeżeli zostało wskazane, że postępowanie zostało wszczęte tuż przed upływem terminu przedawnienia i do dziś w nim się nic nie dzieje, to zakładam, że wojewódzki sąd administracyjny wezwie dyrektora izby administracji skarbowej do wskazania na jakim etapie znajduje się obecnie postępowanie karne skarbowe i na tej podstawie wyrobić sobie pogląd. Ja się raczej spodziewam uchylania decyzji. Raczej spodziewam się ewentualnego dopytywania, przez wojewódzkie sądy, czy Naczelny Sąd Administracyjny, na jakim etapie znajduje się postępowanie karne skarbowe, jeśli oczywiście, te fakty nie były podniesione w skardze lub skardze kasacyjnej, a jestem przekonana znając naszych kolegów, że w 99% spraw, te fakty, czyli jak to wyglądało od strony podatnika już są skardze, co pozwoli sobie wyrobić stanowisko przez sąd.

MW: Ja powiem więcej, wydaje mi się, że jest też jakaś część spraw, w których tego rodzaju zarzuty były podnoszone na etapie odwołania i w wyniku takiego złożonego odwołania, gdzieś w aktach sprawy administracyjnej np. w decyzji dyrektora izby administracji skarbowej, może już się pojawić takie uzasadnienie, na wszelki wypadek nawet, więc to już w sądach mogą być takie sprawy, w których to uzasadnienie gdzieś jest i teraz będzie badane.

AS: Ależ oczywiście, jesteśmy teraz w takiej sytuacji, badania każdej konkretnej sytuacji.

MW: Czyli można to podsumować chyba tak, że sąd przeciwstawił się takiemu automatyzmowi, ale to działa chyba w obie strony. Czyli, nie można powiedzieć, hurraoptymistycznie, że jeżeli doszło do wszczęcia postępowania karnego skarbowego, no to podatniku teraz tylko czekaj na uchylenie tej decyzji. No bo jest jakaś uchwała NSA. Tak samo automatycznie nie można powiedzieć, że jeśli doszło do wszczęcia, no to mamy zawieszony bieg terminu przedawnienia. Jednak indywidualnie do tej sprawy trzeba będzie podejść.

AS: Oczywiście, że tak. Ale z drugiej strony, Michał, jak popatrzymy na praktykę, to jednak dusza podatników dzisiaj śpiewa. Praktyka jednak jest taka, że w większości przypadków mieliśmy po prostu tę iluzoryczność, to instrumentalne wszczęcie.

MW: To prawda i te statystyki, które podawaliśmy też przy naszej ostatniej rozmowie, pokazujące kiedy, w którym momencie, w którym kwartale, takiego pięcioletniego okresu przedawnienia wszczynane są te postępowania, nie wiem czy można powiedzieć, że dowodzą tych nadużyć, ale na pewno mocno je uprawdopodobniają.

AS: Co więcej, powiem Ci, zdradzając trochę kulisy dzisiejszego zdalnego posiedzenia, że ze strony składu orzekającego padło pytanie do przedstawiciela Krajowej Izby Doradców Podatkowych, którym był pan mecenas Andrzej Ladziński, jeden z twórców tego naszego raportu, o którym przed chwilą wspomniałeś, czy ten raport spotkał się w ogóle z jakąkolwiek reakcją władz. I odpowiedź, która padła była taka, że żadnej reakcji nie było. Może stąd ta końcowa, taka bardzo mocna teza właśnie o tym przeciwstawianiu się systemowemu nadużyciu prawa.

MW: Chciałem właśnie powiedzieć tak, że może brak reakcji wywołał reakcję.

AS: Tak, zresztą takie przeciwstawienie się jest czymś, czego oczekiwalibyśmy właśnie od sądu administracyjnego.

MW: Zgadza się.

Alu, bardzo Ci dziękuję, za tę dzisiejszą wypowiedź na gorąco. Jeśli się zgodzisz to bardzo chętnie porozmawiałbym z tobą na ten temat po publikacji już pisemnego uzasadnienia.

AS: Jesteśmy umówieni.

MW: Myślę, że dużo ciekawych wątków można byłoby wtedy wyeksplorować, a na razie, w ten wiosenny, piękny dzień, bardzo Ci dziękuję.

AS: Dziękuję Ci bardzo.

MW: Udanego popołudnia i wszystkiego dobrego, dzięki wielkie.

AS: Wzajemnie do zobaczenia. Cześć.